Smithereens/Black Mirror

Bu yazımda, sosyal medyanın, teknolojinin hayatımızdaki yoğun etkisini ve özel şirketlerin topladıkları kişisel veriler sayesinde elde ettikleri gücü konu alan Black Mirror dizisinin Smithereens bölümünü sizelere aktaracağım. Özellikle Smithereens bölümünü seçmemdeki nedenleri bu bölümün diğer bölümlere göre sosyal medyanın etkilerini daha gerçekçi yansıtması ve Sherlock Holmes dizisinden Moriarty karakteri olarak tanıdığımız Andrew Scott‘un bu bölümde yer alması olarak sıralayabilirim.

Yıllar önce meydana gelen trafik kazasında nişanlısını kaybeden Michael’ın hayatından bir kesiti izliyoruz. Michael araç sürerken telefonundaki Smithereens adlı sosyal medya uygulamasından gelen bildirimi açmış ve bu esnada karşıdan gelen sehir halindeki araçla çarpışmışlardır. Yapılan yargılama sonucu nişanlısının ölümünden karşı aracın alkollü sürücüsü sorumlu tutulmuş ve Michael yargılamada ceza almamıştır. Ancak Michael, kaza yaptığı esnada bildirime baktığı için nişanlısının ölümünden kendisini sorumlu tutmaktadır. Michael, içinde bulunduğu durumu Smithereens uygulamasının kurucusu Billy Bauer’e anlatmaya karar verir. Ona ulaşmanın en kolay yolunun Smithereens şirket çalışanlarından birini rehin almak olduğunu düşünür.

Bölümün ilk sahnesi, Michael’ın kazada sonrasında yaşadığı tramvayı atlatmak için kullandığı bilgisayar destekli meditasyon uygulamasıyla başlar. Michael her ne kadar nişanlasını kaybetmesinde Smithereens’ın etkisi olduğunu düşünse de teknolojiden tamamen kopamamış ve içinde bulunduğu durumdan kurtulmak için çareyi başka bir uygulamada aramıştır. Belirtmek gerekir ki, teknoloji ve internetin artık hayatımızın ayrılmaz bir parçası haline geldiği açıktır. Bu yüzden kişilerin akıllı cihazlar ve özellikle uygulamalar aracılığıyla işlenen verilerinin ve ilgili kişilik haklarının detaylı olarak düzenlenmesi ve korunması gerekmektedir.

Michael meditasyon uygulamasına ek olarak yaşadığı travma dolayısıyla terapi grubuna katılmaktadır. Terapi grubunda öne çıkarılan karakter kızını kaybeden Haley’dır. Kızının ani intiharına anlam veremeyen Haley, bir cevap bulmak için kızının Persona adlı web sitesindeki hesabına girmeyi düşünmüştür. Persona gizlilik politikası uyarınca Haley’le kızının şifresini paylaşmayı reddetmiştir. Ancak alternatif olarak kullanıcı hesabının anı hesabına dönüştürülmesi ve hesaptaki tüm mesajların silinmesi kaydıyla şifreyi paylaşabileceklerini bildirmişlerdir. Burada ölen kişinin verilerinin korunmasında menfaati kalmış mıdır ya da bunların ilk derece yakınlarla dahi paylaşılmaması yerinde midir soruları akla gelebilir. Kişisel verilerin korunmasında asıl amacın gerçek kişilerin verilerini korumak olduğu gerekçesiyle ölen kişinin verilerinin korunmasında menfaatinin korunması gerekmediği ancak kişilik hakları gereği verilerinin korunmaya devam edebileceği görüşündeyim. Her ne kadar ilgili veriler korunmaya devam edilse bile gizlilik politikasının ilk derece yakınlara karşı daha yumuşak uygulanması gerektiği fikrindeyim. Tıpkı, Smithereens bölümündeki gibi kullanıcı hesabının anı hesabına dönüştürülmesi gibi ilk derece yakınlara çeşitli alternatifler sunulabilir.

Ertesi gün Michael Smithereens çalışanlardan birini yolcu taşıma uygulaması aracılığıyla arabasına almak için beklemektedir. Smithereens’ta stajyer olarak çalışan Jayden Michael’ın arabasına binmiştir. Yolculuk esnasında stajyerin sürekli telefonuyla ilgilenmesini fırsat bilen Michael onu kaçırmayı başarır. Gerek restoranda pek çok kişinin yemek yerken telefonuyla vakit geçirdiği sahnede gerek kaçırılma sahnesinde senaristler izleyiciye insanların internette vakit geçirirken adeta dünyadan koptukları mesajını vermiştir.

Bölümdeki karakter geliştirme konusunda önemli bir diğer sahne, Michael’ın stajyerde klostrofobi olduğunu öğrenmesi üzerine stajyeri bagaja koymaktan vazgeçip onun arkaya oturmasına izin vermesidir. Burada Michael’ın stajyeri öldürme amacında olmadığını, onu yalnızca Bauer’e ulaşmak amacıyla kaçırdığını anlıyoruz. Böylelikle senarist vicdan, insaniyet gibi çok tanıdık duygularla seyirciye empati üzerinden karakterle bağ kurduruyor.

Polis ekibi Michael’ı ve kafasına torba geçirilmiş stajyeri görmesi üzerine durumdan şüphelenir ve arabanın peşine düşer. Kolluk kuvvetlerinin harekete geçmesi üzerine Michael hakkında soruşturma başlatılır. Özel şirketlerin sosyal medya ve internet aracılığıyla elde ettikleri güce değinilen bu sahnede, Smithereens şirketi Michael hakkındaki daha detaylı datalara kolluk kuvvetlerinden önce ulaşmıştır. İnternet çağında yaşadığımız bu dönemde, özel şirketler gerek akıllı cihazlarla gerek uygulamalarla verilerimize kolaylıkla ulaşarak kişilik analizleri yapmaktadır. Özellikle ilgili kişilerin davranışları profillenerek onlar hakkında sonuç çıkarıldığı düşünüldüğünde, değer yargıları özel bir önemi haizdir. Burada asıl üzerinde durmamız gereken husus günümğade verilerimizin özel şirketler tarafından devlete göre daha fazla işlenildiğidir. Veri koruma kanunlarının çıkmasındaki ilk amaç verilerimizi işleyen devlete karşı bu konudaki haklarımızı korumakken; artık amaç verilerimizin devletle birlikte özel şirketlere hatta daha çok özel şirketlere karşı korunmaktır. Big data ile kendi başına önemsiz, zararsız ve hükümsüz görünen kişisel veriler algoritmalar, örnekleme ve anlamlandırma (Walker, 2014) yoluyla birleştirilip sentezlenerek kullanılmakta ve satılmaktadır. Ellerindeki zengin veri sayesinde büyük güç elde eden şirketlerin ileride devletler statüsünde tanınıp tanınamayacağı ise günümüzün bir diğer ütopik tartışmasıdır. En azından şimdilik bunun mümkün olmadığı açıktır.

Pek çoğumuz özellikle özel şirketlerin hangi verimizi topladığının farkında bile değiliz. Örneğin Smithereens şirketi Michael’ın uygulamayı kullanmaya başlarken verdiği rıza dolayısıyla Michael’ın kullandığı cihazın mikrofonuna erişebilmektedir. Ne yazık ki, daha önce rıza vermiş olmasına rağmen Michael araç içerisinde dinlendiğinin farkında bile değildir. Mikrofona bağlanarak kişinin bulunduğu ortamın dinlenmesi kişisel verilerin korunmasına aykırı olduğu gibi özel hayatın korunması ve kişilik hakları gibi daha genel hakların hakların da ihlal edildiği anlamına gelmektedir. Kişilerin bu yolla haklarının ihlal edilmesinin önlenmesi için veri sorumlularının aydınlatma yükümlülüğünün tam olarak yerine getirilmesi gerekir.

Billy Bauer’ın 10 gün boyunca sessizlik terapisi uygulama kararı almış olması, Michael’ın Bauer’e ulaşmasını zorlaştırmıştır. Hem Smithereens hashtag formatı hem de Twitter’ın kurucusu Jack Dorsey’in Myanmar’da sessizlik terapisine gitmesi senaristlerin Smithereens uygulamasını Twitter’ı baz alarak yazdıklarını göstermektedir. Michael-Bauer konuşmasında değinmemiz gereken nokta, Michael’ın Bauer’den ricası üzerine Persona’nın Bauer’den gelen taleple Haley’le kızının şifresinin paylaşılmasıdır. Teknoloji sayesinde veriye ulaşmak kolay olduğu kadar veri koruma kanunlarının ihlal edilmesi de bir o kadar kolaydır. Daha önce gizlilik politikasını Haley’e karşı katı şekilde uygulayan Persona, Bauer’in talebi üzerine gizlilik politikasını ihlal etmiştir. Ne yazık ki, yürürlükteki kanunların caydırıcı etkisinin yeterli olmadığı ve özel menfaatler uğruna pek çok ihlalin gerçekleştiği bir kez daha bu sahne ile dile getirilmiştir.

Son sahnede, telefon konuşmasını bitiren Michael intihar edecekken stajyer Jayden onu durdurmak için harekete geçer. Bunun üzerine harekete geçen UK polisinin kimi vurduğu ise açık bırakılmıştır. Olayı sosyal medyadan takip edenler ise gelen bildirimi okuyup önemsemeden hayatlarına devam ederler. Maalesef ölümler istatistik, sevgiler beğeni, kıymetler takipçi sayısı ile ölçülmeye başlanmış ve insan hayatları gittikçe değerini yitirerek sayısal verilerden ibaret hale gelmiştir.