MyHeritage, geçtiğimiz günlerde İsrail merkezli D-ID firması ile beraber geliştirdiği yeni ürününü tanıttı: “Deep Nostalgia”. Türkçe’ye derin nostalji olarak çevirilebilecek bu ürün hem fotoğrafların insanlarda bıraktığı nostaljik hissini etkisizleştirmekte hem de nostaljinin kelime anlamı ile çatışmaktadır. Nostalji kelimesinin Türk Dil Kurumu‘nun sözlüğünde iki anlamı mevcuttur:
“1. Geçmişte kalan güzelliklere olan özlem duygusu ve bu duygunun baskın bir duruma gelmesi, geçmişseverlik
2. Değişime karşı duyulan korku sonucu geçmişe sığınma duygusu, geçmişseverlik, gündedün.“
Deep nostalgia ile eski fotoğrafların kalitesi yükseltilmekte, renklendirilmekte ve asıl amaç olan fotoğraftaki kişilerin hareketlendirilmesi sağlanmaktadır. Gerçekten de, tıpkı Harry Potter filminde yer alan animasyonlu tablolarda olduğu gibi fotoğraftaki kişilerin hareket ettiğini düşünebilirsiniz. Bu anlamda kişiler kaybettiği yakınlarını ya da belki de hiç görmedikleri atalarını gülümserken, göz kırparken ve başını sağa sola çevirirken görebilme imkanına kavuşmaktadır. Bu sayede onlara duydukları özlem ve merak duygusu bir nebze de olsa hafiflemektedir. Deep nostalgia ile gözümde canlandı deyimi adeta gerçek olmakta ve fotoğraftaki kişiye duyulan özlem duygusu giderilmektedir. Bunun neticesinde daha önce fotoğrafta hissedilen o nostaljik his de kaybolmaktadır.
Diğer taraftan nostalji, değişime karşı duyulan bir korku sonucu geçmişe sığınma anlamına gelir. Oysa deep nostalgia pek çok kişi tarafından korkuyla değil memnuniyetle karşılanmıştır. Öyle ki birçok kişi geçmişteki fotoğrafları güncellemek, değiştirmek istemiş ve atalarının renklendirilmiş ve hareketli görsellerinden oluşan kısa videosunu sevinçle sosyal medyada paylaşmıştır. Görünen odur ki, dijital dönüşüm birçok sektörde yaşandığı gibi kavramlarda da yaşanacaktır.
Tıpkı deepfake (derin sahte) teknolojisi gibi deep nostalgia de temelinde yapay zeka teknolojisinin bir ürünüdür. Derin öğrenme yöntemi kullanılarak fotoğraftaki kişinin yüzü modelin yüzüne aktarılmakta ve böylece fotoğraftaki yüzün hareket ettirilmesi mümkün hale gelmektedir. Geçtiğimiz haftalarda bahsettiğim üzere, deepfake teknolojisi kişisel verilerin korunması ve fikri haklar bakımından birçok endişeyi ve hukuki problemi beraberinde getirmiştir. Peki aynı sorunlar MyHeritage’in yeni ürünü deep nostalgia için de geçerli midir?
2018 yılında MyHeritage büyük bir veri ihlaline maruz kalmıştı. Söz konusu ihlalde 92,283,889 kişinin e-posta adresi ve şifresi ele geçirilmişti. 26 Ekim 2017’den itibaren MyHeritage’de hesabı olan kişilerin söz konusu ihlalden etkilendiği açıklanmıştı. İhlalden 2 yıl sonra geçtiğimiz yıl, Norveç Tüketici Konseyi, MyHeritage’ın kullanıcı sözleşmesinin belirsizliklerle dolu olduğunu belirterek MyHeritage’ı Norveç Tüketici Otoritesi’ne ve Norveç Veri Koruma Otoritesi’ne başvuruda bulundu. Zira iddiaya göre sözleşmenin Norveç dilindeki versiyonu ancak sağlık ve hukuk uzmanlarının inceleyebileceği 200 sayfadan oluşmaktaydı. Dahası, toplanan verilerin aktarılıp aktarılmadığı konusu belirsiz olduğu gibi test sonuçlarının güvenilirliği konusu da garanti edilmemişti. Yaşanan krizlerin ardından MyHeritage gizlilik politikasını yeniledi.
Deep nostalgia’ye gelen eleştiriler temel olarak etik kurallar ve veri güvenliğinin ihlaline ilişkindir. Deep nostalgia’nin fotoğraftaki karakterleri hayaletleştirdiği bunun da etik kurallara aykırı olduğu ileri sürülmüştür. Dahası daha önce büyük veri ihlalleri ile gündeme gelen MyHeritage’in benzer bir durum yaşamasından endişe duyulmaktadır.
Deep nostalgia temel olarak çok eski fotoğraflar üzerindeki renklendirme, kalitesini yükseltme ve hareketlendirme gibi birtakım çalışmaları ifade etmektedir. Örneğin kişinin dedesine ait çocukluk fotoğrafı ya da babaannesinin babasına ait bir fotoğraf sisteme yüklenerek 10-15 saniyelik videolar elde edilmektedir. Yani burada fotoğrafı yükleyenin değil fotoğrafta yer alan ölmüş kişinin görsel verisi kullanılmaktadır. Belirtmek gerekir ki, ülkemizde ve diğer pek çok ülkede kişisel verileri koruma hakkı yalnızca gerçek kişilere tanınmış bir haktır. 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nda ise kişilik tam ve sağ doğumla başlamakta ve ölümle birlikte sona ermektedir. Bu doğrultuda, ölen kişilere ait kişisel verilerinin korunması hakkıdan bahsedilemeyecektir. Diğer taraftan, fotoğrafta yer alan kişinin hayatta olması ihtimalinde ise fotoğrafının siteye yüklenmesi için -ilgili kişiden- rızasının alınması gerekir. Aksi takdirde veri ihlali gündeme gelecektir. MyHeritage de gizlilik politikasında bu duruma dikkat çekmiş ve yalnızca rızası alınan kişilerin fotoğraflarının kullanılması gerektiğini kullanıcılarına belirtmiştir. Ayrıca, MyHeritage bu kez dikkatli davranarak tasarım aşamasında birtakım tedbirler almıştır. Örneğin fotoğraftaki karakter, bir modelin jestleri ile yönlendirilmekte ise de oluşturalan videoda ses özelliği mevcut değildir. Söz konusu özellik deepfake içeriklerinin aksine yanlış bilgi yayılmasını engellemektedir. Bu özellik gerek ölen kişilerin hatırasına saygısızlık yapılmasını gerekse hayatta olan fotoğraftaki kişiler için meydana gelen videonun -kişilik haklarına saldırı gibi- kötüye kullanılmasını engellemek adına yerinde bir düzenleme olmuştur. Ayrıca oluşturulan içeriğin deep nostalgia olduğunu belirten işaretlerde videolarda mevcuttur.
MyHeritage üye olmayan kişilerin yükledikleri fotoğrafları otomatik olarak sildiğini belirtmiştir. Ancak belirtmek gerekir ki üye olunmadan elde edilebilecek fotoğraf sayısı oldukça sınırlı ve MyHeritage logosu içermektedir. Hesap oluşturan kullanıcı verileri ise MyHeritage sunucuların saklanmaktadır. Söz konusu verilerin üyelerin verilerin üçüncü şahıslarla paylaşılmadığı bilgisine yer verilmiştir. Gizlilik politikası incelendiğinde kişisel verilerin şirketin satın alınması durumunda satın alan şirkeye aktarılacağı ancak yine gizlilik koşullarındaki hükümlerin geçerli olacağı, yasal bir zorunluluk olarak aktarılabileceği, izin alınması durumunda araştırmalarda anonim olarak kullanılabileceği ve bulut servisi sağlayan ya da ödeme hizmeti sunan iş ortakları ile paylaşılabileceği belirtilmiştir. Ayrıca akıllı eşleşme özelliği sayesinde ortak atalara sahip olan kişiler de birbirinin aile ağacına erişebilmektedir. Burada dikkat edilmesi gereken husus, bu özelliğin varsayılan olarak etkin olmasıdır. Kişisel verilerin üçüncü taraflara aktarımı açık rıza koşuluna bağlı iken burada kullanıcıların varsayılan olarak açık rıza verdiğinin kabulü yerinde değildir. Fikri haklar bakımından, deepfake içerikleri için büyük bir tartışma konusu olan eser sahipliği konusu deep nostalgia videoları için sorun teşkil etmemektedir. Zira MyHeritage, sisteme yüklenen fotoğrafların ve oluşturulan videoların sahibinin kullanıcılar olduğunu ifade etmiştir.
Sonuç olarak, deep nostaligia’nin temelinde yüz tanıma sistemi ile yapay zekadan yararlanılan bir teknoloji olduğu unutulmamalıdır. MyHeritage’in çıkardığı deep nostalgia ürünü mevcut politikaları ile şu an için güvenli görünmektedir. Ancak tıpkı deepfake de olduğu gibi bu ürün de zamanla yaygınlaşacak ve farklı firmalar değişik versiyonlarını kullanacaktır. Bu ihtimalde kullanım şartları ve gizlilik politikaları dikkatle incelenmelidir.
CODEƎRA 