Otonom araçların yol açtığı zararlardan kimin sorumlu olacağı bir süredir konuyla ilgilenenlerin gündemini meşgul ediyor. Konu oldukça önemli zira sorumluğun kime ait olduğunun tespiti ile birlikte zararı kimin tazmin edeceği ve gerekli olduğu durumlarda kimin cezalandırılacağı da tespit edilebilecek. Ancak sorumlu kişiyi belirlemek için farklı kriterlerin dikkate alınması gerekiyor. Üstelik bu kriterler, değerlendirmenin haksız fiil sorumluluğu, ürün sorumluluğu ya da veri ihlalinden doğan sorumluluk gibi hukukun hangi alanında yapıldığına göre de farklılık gösterecektir. Bu yazımızda, otonom aracın yol açtığı zararlarda hukuki ve cezai sorumluluğun kime ait olduğunun tespitini kolaylaştırması bakımından otonom sürüş seviyelerini inceledik.
A. Otonom Sürüş Seviyeleri
Otonom sürüş seviyeleri 6 başlıkta incelenmektedir. Bunlar sırasıyla; sürüş otomasyonu olmayan -tamamen manuel-, sürücü yardımının olduğu, kısmi sürüş otomasyonu, koşullu sürüş otomasyonu, yüksek sürüş otomasyonu ve tam sürüş otomasyonu -tamamen otonom- ‘dur.
0. Seviye: Otomasyonun olmadığı bu sürüşlerde dinamik sürüş görevini insan yerine getirmektedir. Direksiyon idaresi, hızlandırma ve frenleme gibi tüm hareketler sürücünün manuel kontrolündedir. Acil fren sistemleri, bu seviye için gösterilen örneklerden biridir.
1.Seviye: Bu seviyedeki araçlar en düşük otomasyon düzeyine sahip olup tek bir otomatik sistem içerir. Araçta sürücü asistanın bulunmakta ve hızlanma, frenleme ve çevre kontrolü gibi sürüşün çeşitli yönlerini tamamen kendisi üstlenmektedir. Sürücünün gaza basmaksızın belli bir hızda ve takip mesafesini koruyarak gidebilmesini sağlayan uyarlanabilir hız sabitleyiciler (adaptive cruise control) bu seviye için örnek gösterilebilir.
2. Seviye: Kısmı otomasyonun olduğu sürüşlerde araç, direksiyon idaresi ve hızlanma ile yavaşlama konusunda sürücüye yardım etmektedir. Bununla birlikte sürücü her an araç idaresini, kontrolünü ele alabilecek şekilde tüm süreçleri izler. İkinci seviye için örnek, Tesla’nın otopilot sistemini içeren araçları olabilir.
3. Seviye: Koşullu otonom sürüşlerdeki en önemli özellik araçtaki “çevresel algılama” işlevidir. Örneğin bu seviyedeki araçlar ani fren yapabildiği gibi yavaş hareket eden aracı geçerken hızlanabilir de. Üçüncü ve sonraki seviyelerde dikkat çeken en önemli husus ise sistemin sürüş sırasında meydana gelebilecek zararlardan sorumlu olmasıdır. Diğer taraftan sistemin görevini yerine getirmemesi ihtimali karşısında sürücü her an araç kontrolünü üstlenmeye hazır olmalıdır. Ancak sistem, sürücünün aracın kontrolünü ele alıp alamayacağından emin olmak için izleme teknolojisi ile onun yüz ifadelerini ve vücut ısısını takip edebilecektir. Söz konusu izlemeyi gerçekleştirmek için araca yerleştirilen kameralar ve direksiyona monte edilen sensörler sürücünün yüz ifadesini, vücut sıcaklığını ve nabzını kaydetmektedir. Sistem sürücünün direksiyon hakimiyetini sağlayamayacağına karar verdiğinde aracı sürme yetkisini sürücüye devretmeyecek, bunun yerine otomatik olarak duracaktır. Dolayısıyla izleme teknolojisinden yararlanılan bu süreçte sürücünün içerisinde sağlık ve biyometrik veri barındıran birçok verisi izlenmektedir.
4. Seviye: Yüksek otonom sürüş esnasında problemle karşılaşan araç, çoğu zaman insan etkileşimine ihtiyaç duymaksızın, soruna müdahale edebilir. Diğer bir ifade ile araç sürüşü tek başına idare etme kapasitesine sahiptir. Örneğin direksiyon idaresi, frenleme, araç ve yol takibi gibi görevleri yerine getirebilmekte ve şerit değiştirme, dönme, sinyal verme gibi karar almayı gerektiren süreçlerde cevap üretebilmektedir. Fransız şirketi NAVYA‘nın servis ve taksileri ile Waymo’nun robotaksisi (Waymo One) dikkat çeken örneklerden yalnızca ikisidir. Bu seviyedeki sürüşlerde, geniş kapasitesine rağmen sürücünün sistemi devredışı bırakması mümkündür. Son olarak dördüncü seviyedeki sürüşlerin belirli bir alanla sınırlı olarak gerçekleştirilmesi tavsiye edilmektedir.
5. Seviye: Tam anlamıyla otonom bir sürüş sunan bu seviye araçlarda insan sürücünün müdahalesine hiçbir şekilde gerek yoktur. Direksiyon idaresi, frenleme, hızlanma, çevre kontrolü trafik sıkışıklığı gibi tüm durumlarda araç kendisi aksiyon alabilir. Sürücünün dinamik sürüş görevinin ortadan kalktığı bu seviyede sürücünün istediği yere ulaşmak için sadece varış noktasını belirlemesi yeterlidir. Öyle bu seviyedeki araçların direksiyon ya da hız ve fren pedallarının bile bulunmayacağı belirtilmektedir.
B. Otonom Araçlarda Sorumluluk:
Otonom araçlarda, ilk üç seviyedeki sürüşlerden sürücünün sorumlu olduğu kabul edilmektedir. Zira bu sürüşlerde kontrol sürücüdedir. Üçüncü ve dördüncü seviyelerde ise otomatik sürüş modunda olan araçtan sistem; diğer ihtimalde ise sürücü sorumlu olmaktadır. Beşinci seviyede ise araç tam otonom olduğu için sürüşten de sistem sorumlu olur. Belirtmek gerekir ki çeşitli seviyelerdeki otonom sürüşlerin kimin kontrolünde gerçekleştirildiğini bilmek meydana gelen zararlardan sorumlu olacak kişinin tespit edilmesini kolaylaştıracaktır.
Kaynaklar:
- https://codera.blog/2019/01/17/otonom-araclarin-yasal-sorumlulugu/
- https://www.sae.org/news/press-room/2021/05/sae-international-and-iso-collaborate-to-update-and-refine-industry-recognized-sae-levels-of-driving-automation
- https://navya.tech/en/usecases/city/
- https://waymo.com/waymo-one/
- https://journal.jp.fujitsu.com/en/2017/10/23/01/
CODEƎRA 